ଆଫ୍ରିକାର ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ଉପରେ ଚୀନର କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ: ବିଶ୍ୱ ଶକ୍ତି ସଂଘର୍ଷର ନୂଆ ପୃଷ୍ଠା
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆଫ୍ରିକାର ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ଉପରେ ୟୁରୋପୀୟ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କର ପ୍ରଭାବ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପରିବେଶ ଏବଂ ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିବା ବିରଳ ମୃତ୍ତିକା (Rare Earth Elements – REEs) ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜରୁରୀ ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ (Critical Minerals) ଉପରେ ଚୀନର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏକ ନୂତନ ଜିଓ-ରାଜନୈତିକ ସଂଘର୍ଷର ସୂତ୍ରପାତ କରିଛି।
ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ସୂତ୍ରପାତ: ବିରଳ ମୃତ୍ତିକା ଏବଂ କୋବାଲ୍ଟ
‘ବିରଳ ମୃତ୍ତିକା’ ହେଉଛି ୧୭ଟି ମୌଳିକ ପଦାର୍ଥ, ଯାହା ସ୍ମାର୍ଟଫୋନ୍, ଇଲେକ୍ଟ୍ରିକ୍ ଯାନ (EV) ବ୍ୟାଟେରୀ, ପବନ ଟର୍ବାଇନ୍, ଫାଇଟର ଜେଟ୍ ଏବଂ ଉନ୍ନତ ରାଡାର ସିଷ୍ଟମରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ମ୍ୟାଗ୍ନେଟ୍ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜରୁରୀ ଉପକରଣ ପାଇଁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ। ଦୁନିଆର ପ୍ରାୟ ୬୦% ରୁ ଅଧିକ ବିରଳ ମୃତ୍ତିକା ଉତ୍ତୋଳନ ଏବଂ ପ୍ରାୟ ୯୦% ରୁ ଅଧିକ ବିଶୋଧନ ଓ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଉପରେ ଚୀନର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ରହିଛି।
କେବଳ ବିରଳ ମୃତ୍ତିକା ନୁହେଁ, ବରଂ କୋବାଲ୍ଟ (ଯାହା EV ବ୍ୟାଟେରୀ ପାଇଁ ଜରୁରୀ) କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଚୀନ ଆଫ୍ରିକାରେ ନିଜର ସ୍ଥିତିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଛି। କଙ୍ଗୋ ଲୋକତାନ୍ତ୍ରିକ ଗଣରାଜ୍ୟ (DRC)ରୁ ଚୀନ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକୀୟ କୋବାଲ୍ଟର ପ୍ରାୟ ୯୦% ଆମଦାନୀ କରିଥାଏ, ଯାହାକି ଏହି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଖଣିଜ ସାମଗ୍ରୀ ଉପରେ ବୈଶ୍ୱିକ ଯୋଗାଣ ଶୃଙ୍ଖଳାକୁ ଚୀନ ହାତରେ ରଖିଛି।
‘ବେଲ୍ଟ ଆଣ୍ଡ୍ ରୋଡ୍ ଇନିସିଏଟିଭ୍’ (BRI) ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ରଣନୀତି
ଚୀନ କେବଳ ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ କିଣିବାରେ ସୀମିତ ନାହିଁ। ବରଂ ଏହାର ‘ବେଲ୍ଟ ଆଣ୍ଡ୍ ରୋଡ୍ ଇନିସିଏଟିଭ୍’ (BRI) ମାଧ୍ୟମରେ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ସଡ଼କ, ରେଳପଥ ଏବଂ ପୋର୍ଟ ଭଳି ଭିତ୍ତିଭୂମିରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣରେ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ କରିଛି। ଏହି ନିବେଶଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟତଃ ଖଣିଜ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକରୁ ଚୀନ୍କୁ ସହଜରେ ପରିବହନ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ପାଇଁ କରାଯାଇଛି। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ମାଲି ଏବଂ ଜିମ୍ବାୱେରେ ଲିଥିୟମ୍ ଏବଂ ବୋତ୍ସ୍ୱାନା ଓ DRC ରେ ତମ୍ବା ସହ ଜଡ଼ିତ ପ୍ରକଳ୍ପରେ ବଡ଼ ଧରଣର ଚୀନୀୟ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ଦେଖାଯାଏ।
ଏହି ରଣନୀତି ଚୀନକୁ ଦୁଇଟି ଲାଭ ଦେଇଛି: ୧. ଏହା ଚୀନର ନିଜ ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ଜରୁରୀ କଞ୍ଚାମାଲର ନିରନ୍ତର ଯୋଗାଣ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରେ। ୨. ଏହା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଚୀନକୁ ଭୂ-ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା ଦେଇଥାଏ, କାରଣ ସେମାନେ ଏହି କଞ୍ଚାମାଲ ପାଇଁ ଚୀନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ।
ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କର ଚିନ୍ତା ଏବଂ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
ଚୀନର ଏହି ଆଧିପତ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ଆମେରିକା ଏବଂ ୟୁରୋପୀୟ ସଂଘ (EU) ପାଇଁ ବଡ଼ ଚିନ୍ତାର କାରଣ ହୋଇଛି, କାରଣ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଏବଂ ପରିଷ୍କାର ଶକ୍ତି (Green Energy) କ୍ଷେତ୍ର ଚୀନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପଡିଛି।
ଚୀନର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ, ଆମେରିକା ଏବଂ EU ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହିତ ରଣନୀତିକ ଭାଗିଦାରୀ (Strategic Partnerships) କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଆଫ୍ରିକୀୟ ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ଚୀନକୁ ବାଦ୍ ଦେଇ ଏକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଯୋଗାଣ ଶୃଙ୍ଖଳା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରାଯାଉଛି। କିନ୍ତୁ ଅନେକ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶରେ ଚୀନ ପ୍ରକଳ୍ପରେ କମ୍ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତା ଏବଂ କମ୍ ପରିଚାଳନାଗତ ଖର୍ଚ୍ଚ (OPEX) ଯୋଗୁଁ ଚୀନର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ହଟାଇବା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବଡ଼ ଆହ୍ୱାନ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି।
ଆଫ୍ରିକାର ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ଉପରେ ଚୀନର ବଢୁଥିବା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବୈଶ୍ୱିକ ଶକ୍ତି ସନ୍ତୁଳନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି। ଯେହେତୁ ବିଶ୍ୱ ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ର ପରିବେଶ ଅନୁକୂଳ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ଆଡକୁ ଗତି କରୁଛି, ସେତେବେଳେ ଏହି ଜରୁରୀ ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଭବିଷ୍ୟତର ଆର୍ଥିକ ଏବଂ ସାମରିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟର ଚାବିକାଠି ହୋଇପାରେ। ଆଫ୍ରିକା ଆଜି ଦୁଇ ବୃହତ ଶକ୍ତିର ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତାରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ରଣକ୍ଷେତ୍ର ପାଲଟିଛି।
